Печаль Пророка Мухаммада (мир ему и благословения Аллаха)...
The sorrow of the Prophet Muhammad (peace and blessings of Allah be upon him)... / Hz. Muhammed'in üzüntüsü (Allah'ın selamı ve bereketleri onun üzerine olsun)... / Hidhërimi i Profetit Muhamed (paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të)...
Хвала Аллаху, Которого мы восхваляем и к Которому взываем о помощи и прощении. Мы ищем защиты у Аллаха от зла наших душ и дурных дел. Кого Аллах ведет по прямому пути, того никто не сможет ввести в заблуждение. А кого Он оставит, того никто не наставит на прямой путь. Мы свидетельствуем, что нет никого достойного поклонения, кроме Одного Аллаха, и свидетельствуем, что Мухаммад — раб Аллаха и Посланник Его. А затем:
Пророк ﷺ
иногда печалился, порой его
посещали горе, испытания; он расстался
со многими любимыми. Как же он печалился?
Какое у него было взаимоотношение с
этим чувством? Как он обращался с теми,
кто печалился?
В описании Посланника Аллахаﷺ упоминается, что он печалился долго, но, тем не менее, со сподвижниками был приветливым и выражал радость.
Печаль Посланника ﷺ была долгой и глубокой, потому что он очень беспокоился за свою общину, желая добра мусульманам. Многие из них уходят от добра из-за незнания пользы религии, и Пророк ﷺ печалился за них. Однажды, когда несли тело усопшего, Пророк ﷺ увидел это и заплакал. Это был иудей, который умер не в Исламе. Когда Пророк ﷺ заплакал, у него спросили: «Что вызвало твои слёзы, о Посланник Аллаха ﷺ?» Он ответил: «Душа убежала в ад». Этот случай опечалил Посланника Аллаха ﷺ.
Пророк ﷺ расстался в этой жизни со многими любимыми людьми. Посланник ﷺ расстался со своей любимой женой Хадиджей (да будет доволен ею Аллах), которая оказывала ему немалую помощь и моральной поддержкой, и своим имуществом. Простился Пророк ﷺ с тем, кто заботился о нём: с дядей Абу Талибом; этот год был назван годом печали. Кроме того, у Посланника ﷺ умерли сыновья Касым, Абдулла, Ибрахим, дочери Зайнаб, Рукият, Уму Кульсум – все они болели и умерли, и Пророк ﷺ сам их похоронил. Когда умер его сын Ибрахим, Посланник ﷺ, видя бездыханного малыша, пролил слёзы. У него спросили: «О Пророк ﷺ, ты плачешь?» Он ответил: «Глаза слезятся, а сердце грустит, но мы не говорим ничего, кроме того, чем доволен наш Господь. Воистину, Ибрахим, мы опечалены разлукой с тобой». (хадис передал имам Бухари). Такое состояние бывало у Пророка ﷺ в период настигшей его печали из-за разлуки с любимыми.
Пророк ﷺ обращал внимание и на состояние печали у других людей. Он успокаивал печалившихся, даже детей. Однажды он пришёл к ребёнку, у которого умерла птичка, ребёнок из-за этого был в печали, а Пророк ﷺ его успокаивал и говорил: «О Абу Умайр, что же сделала птичка...».
Пророк ﷺ обучил нас в печали уповать на Аллаха и помнить, что всё случается по воле Его. Аллах об этом сказал так (смысл): «Мы непременно испытаем вас незначительным страхом, голодом, потерей имущества.
Исар – это предпочтение чужих интересов своим, даже если сам испытываешь в этом нужду. Это готовность принести себя в жертву ради спасения других людей, готовность к самопожертвованию.
Всех великих людей объединяет одна черта – ставить чужие интересы и проблемы выше своих. И самые прекрасные примеры проявления этого свойства ярко прослеживаются в жизни Пророка Мухаммада (саллаллаху алейхи ва саллям) и его благородных сподвижников, которые прошли суровое воспитание в его школе. Всевышний Аллах в Коране восхваляет великий подвиг первых мусульман, готовых идти на любые жертвы ради достижения милости Создателя.
وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ
يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لاَ يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً
مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ
وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
«А те, которые жили в Медине до них (т. е. до прихода мекканцев) и [обратились в новую] веру, любят переселившихся [из Мекки] к ним и не испытывают к ним никакой зависти из-за того, что отдано им (т. е. переселившимся). Они признают за ними предпочтительное право, если даже [сами] находятся в стесненном положении. И те, кто одолел свою алчность, – они и суть преуспевшие». (Сура «Аль-Хашр» 59/9)
Причиной ниспослания данного откровения Аллаха является истинная щедрость Пророка Мухаммада (саллаллаху алейхи ва саллям) и его сподвижников, их готовность в любой момент оказать помощь людям.
В жизни сподвижников можно встретить множество подобных примеров. И поэтому Всемогущий Аллах хвалил их следующим образом:
وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً
وَيَتِيماً وَأَسِيراً إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لاَ نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَ لاَ شُكُوراً
إِنَّا نَخَافُ مِن رَبِّنَا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ
الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُوراً
«Они дают пищу бедным, сиротам и пленникам, хотя и сами нуждаются в ней, [и говорят]: “Мы даем пищу, только чтобы угодить Аллаху, и не хотим от вас ни вознаграждения, ни благодарности. Ведь мы страшимся Господа своего в тот мрачный, гневный день”. Аллах избавил их от бедствий того дня и одарил их процветанием и радостью».
Нет никаких сомнений в том, что такое отношение к людям, готовность отдать все самое дорогое нуждающимся им привил Пророк Мухаммад (саллаллаху алейхи ва саллям). Однако при всем этом, ни один смертный не сможет повторить все его деяния, продиктованные переживаниями за судьбы других, сочувствием и стремлением помочь людям. Жизнь Посланника Аллаха (саллаллаху алейхи ва саллям) полна такими поступками, ибо он был самым благородным человеком планеты. Пророк Мухаммад (саллаллаху алейхи ва саллям) всегда любил и уважал тех мусульман, которые предпочитали сначала помочь другим.
Вследствие чувства сопереживания и сострадания, присущего многим сподвижниками, люди в то время жили в благоденствии и довольстве. Невзирая на это, благородные сподвижники не считали свои пожертвования достаточными и часто переживали за то, что не могут еще больше помочь людям. Психологическое и духовное состояние людей того времени, всегда готовых на самопожертвование и ставивших чужие интересы выше своих, хорошо передают следующие слова Умара (радыйаллаху анху): «Мы жили в такие времена, что ни один из наших братьев не считал себя подлинным владельцем золота и серебра, бывших у них на руках. Они считали, что другие люди имеют больше прав на это имущество, чем они».
К сожалению, мы живем в такие времена, что золото и серебро любим больше, чем своих братьев по вере. Читая эти слова Умара (радыйаллаху анху), мы невольно замираем от восхищения и изумления перед поступками сподвижников, которые на первый план ставили интересы и нужды других людей. Деяния сподвижников вызывают у нас не только чувство восхищения, но и зависти, ибо не каждый из нас сможет поступать таким образом.
Ярким доказательством всему вышесказанному является поведение Хариса ибн Хишама, Икриме бин Абу Джахля и Ияша бин Абу Рабия (радыйаллаху анхум) во время битвы при Ярмуке, когда они, истекая кровью и мучаясь от жажды, отказывались от воды и передавали ее другим товарищам. К их губам подносили сосуд с водой, но они, услышав стоны своих друзей, кивали головой в сторону своих друзей и отказывались пить. Таким образом, все они отошли в иной мир, так и не испив даже глотка воды. Подобных примеров самопожертвования нет в истории человечества, и, возможно, что никто не станет свидетелем этого.
Эти прекрасные юноши прошли воспитание в школе Пророка Мухаммада (саллаллаху алейхи ва саллям), и у него они познали суть веры. По этой причине они, желая облегчить участь друзей, отказывались от воды, которую им предлагали в самые трудные минуты жизни, когда в жаркую погоду, истекая кровью, они медленно умирали под палящими лучами аравийского солнца. Они отказались от воды в этой жизни, чтобы вдоволь напиться ее в райских садах, чтобы напиться воды из озера Каусар.
В наше время многие люди живут по принципу «Человек человеку враг». Слова о сопереживании и любви к человечеству витают в воздухе. Даже когда люди занимаются благотворительностью, они делают это с помпезной пышностью, чтобы все видели «благородные деяния». Помощь оказывается с определенной целью, ожидая какой-либо услуги или слов благодарности. Выход из такого положения один – овладеть нравственностью сподвижников Пророка Мухаммада (саллаллаху алейхи ва саллям) и быть всегда готовыми прийти на помощь нуждающимся людям. Как ни горько, но очевидно одно – мы забыли о сопереживании и ощущении тревоги за судьбы людей, а ведь эти чувства являются главенствующими в моральном облике Пророка Мухаммада (саллаллаху алейхи ва саллям). Печально, что мы любим друг друга не ради Аллаха, а только тогда, когда это приносит нам некоторую выгоду.
В этом преходящем мире нужно хорошо осознать, что предпочтение чужих интересов своим означает подготовку для себя прекрасного места в Райском саду. Так жил Пророк Мухаммад (саллаллаху алейхи ва саллям) – Посланник мирам, так жили его благородные сподвижники. Поэтому и нам остается только следовать их примерам и стараться жить так, как жили они.
В последнее время у меня происходит переживание из-за окружающих, из-за близких мне людей, когда те совершают большие грехи, говорят слова и делают куфр. Особенно, после священного месяца Рамадан, Аллах Дал мне такое испытание. Одна мусульманка из Европы, в прошлом авторитет у мусульманок, в течении нескольких лет перестала одевать хиджаб и отступать от исламских принципов. Её отступление от Ислама шло постепенно. Сначала она сменила хиджаб на национальную одежду, далее совсем сбросила платок, но правда другие части аурата старалась скрывать. Сейчас дело обстоит ещё хуже. Да упасёт от этого нас Аллах.
Известно, что все мусульмане будут прощены Всевышним Аллахом по Своей милости, но когда люди говорят такое уверенно что они именно уже спасены, мне становится очень печально и больно, ведь известно, что в будущей жизни Ахирата им гореть в аду, а потом Аллах решит кого освободить, а кого оставить на вечные муки в Джаханнаме. Также становится печально, когда, например, кто-то решил прекратить совершение фард-намазов, оправдываясь, что не успевает их делать.
К сожалению, немного людей, которые искренне переживают за окружающих, которым небезразличны судьбы других людей. Проблема в том, что нелегко донести до людей истину, призвать к Исламу. Мы должны приложить ещё больше усилий, должны помнить о том, что наилучшим призывом будет наше собственное поведение, наши поступки и отношение к окружающим.
Вспомните о том, с какими трудностями столкнулся наш Пророк (мир ему и благословение Аллаха), что ему пришлось вынести на пути призыва. Берите с него пример и продолжайте свои добрые дела. Никто не знает, что ждёт в будущем того или иного человека, к чему он придёт. По этой причине мы должны надеяться на лучшее и ждать от людей исправления, а не ухудшения их дел.
Нередко человек из добрых побуждений начинает призывать людей к религии, осуждать их поступки и всё время критиковать их поведение. Однако на практике подобное чаще всего вызывает обратную реакцию: призываемый начинает избегать его общества, тем самым лишая себя возможности последовать призыву.
Да поможет нам Аллах и сделает причиной исправления людей!
The sorrow of the Prophet Muhammad (peace and blessings of Allah be upon him)...
Praise be to Allah, Whom we praise and whose help and forgiveness we seek. We seek refuge in Allah from the evil of our souls and our bad deeds. Whoever Allah guides, no one can mislead, and whoever He leaves astray, no one can guide. We testify that there is no deity worthy of worship except Allah alone, and we testify that Muhammad is His servant and Messenger. And then:
The Prophet ﷺ sometimes felt sorrow, at times he was visited by grief and trials; he parted with many loved ones. How did he feel sorrow? What was his relationship with this feeling? How did he treat those who were sad?
In the description of the Messenger of Allah ﷺ, it is mentioned that he felt sorrow for a long time, but still, he was kind to his companions and expressed joy.
The sorrow of the Messenger ﷺ was long and deep because he worried greatly for his community, wanting good for the Muslims. Many of them turn away from goodness due to ignorance of the benefits of religion, and the Prophet ﷺ grieved for them. Once, when a dead body was being carried past, the Prophet ﷺ saw it and wept. It was a Jew who had died outside of Islam. When they asked the Prophet ﷺ why he cried, he replied, "A soul has fled to Hell." This incident saddened the Messenger of Allah ﷺ.
The Prophet ﷺ parted in this life with many loved ones. The Messenger ﷺ lost his beloved wife Khadijah (may Allah be pleased with her), who had given him much help and moral support, even financially. He also bid farewell to his caretaker, his uncle Abu Talib; this year was called the Year of Sorrow. Moreover, the Prophet’s sons Qasim, Abdullah, and Ibrahim, as well as his daughters Zainab, Ruqayyah, and Umm Kulthum – all fell ill and passed away, and the Prophet ﷺ buried them himself. When his son Ibrahim died, the Messenger ﷺ shed tears upon seeing the lifeless child. He was asked, “O Prophet ﷺ, are you crying?” He responded, “The eyes shed tears, and the heart grieves, but we do not say anything except what pleases our Lord. Indeed, O Ibrahim, we are saddened by your departure.” (Hadith narrated by Imam Bukhari). Such was the state of the Prophet ﷺ during periods of sorrow due to separation from loved ones.
The Prophet ﷺ paid attention to the state of sadness in others as well. He comforted those who were grieving, even children. Once, he came to a child whose bird had died, and the child was in sorrow, while the Prophet ﷺ consoled him and said, "O Abu Umair, what happened to your little bird..."
The Prophet ﷺ taught us to rely on Allah in sorrow and remember that everything happens by His will. Allah said about this (meaning): "We will surely test you with some fear, hunger, loss of wealth."
Isar means preferring others’ interests over your own, even if you are in need yourself. It is the willingness to sacrifice oneself for the salvation of others, the readiness for self-sacrifice.
All great people share one trait – placing others' interests and problems above their own. And the most beautiful examples of this quality are vividly seen in the life of Prophet Muhammad (peace be upon him) and his noble companions, who underwent severe training in his school. Almighty Allah praised the great feat of the early Muslims, ready to make any sacrifices for the attainment of the Creator’s mercy.
"And [also for] those who established themselves in the home [of Medina] and in faith before them, who love those who emigrated to them and do not find in their breasts any need for what has been given to them, giving preference to them over themselves, even though they are in privation. And whoever is protected from the stinginess of his soul – it is those who will be successful."(Surah Al-Hashr 59:9)
The reason for the revelation of this divine message of Allah is the true generosity of Prophet Muhammad (peace be upon him) and his companions, their readiness to help people at any moment.
In the lives of the companions, one can find numerous similar examples. Therefore, Almighty Allah praised them in the following manner:
"They give food out of love for Him to the poor, the orphan, and the captive, saying, ‘We feed you only for the sake of Allah. We desire no reward from you, nor thanks. Indeed, we fear from our Lord a Day severe and distressful.’ So Allah saved them from the evil of that Day and gave them radiance and joy."
There is no doubt that such an attitude towards people, the readiness to give away the most precious things to those in need, was instilled by Prophet Muhammad (peace be upon him). However, no mortal can repeat all his actions, dictated by concern for the fates of others, empathy, and a desire to help people. The life of the Messenger of Allah (peace be upon him) is full of such acts, for he was the noblest man on the planet. Prophet Muhammad (peace be upon him) always loved and respected those Muslims who preferred to help others first.
Due to the sense of empathy and compassion inherent in many of the companions, people lived in prosperity and contentment at that time. Despite this, the noble companions never considered their sacrifices sufficient and often worried that they could not help people even more. The psychological and spiritual state of the people of that time, always ready for self-sacrifice and putting others' interests above their own, is well conveyed by the following words of Umar (may Allah be pleased with him): "We lived in times when none of our brothers considered themselves true owners of the gold and silver they held in their hands. They believed that others had more right to that wealth than they did."
Unfortunately, we live in times when we love gold and silver more than our brothers in faith. Reading these words of Umar (may Allah be pleased with him), we cannot help but be amazed and astonished by the deeds of the companions, who placed the interests and needs of others above their own. The actions of the companions evoke in us not only admiration but also envy, for not everyone among us can act in such a way.
A vivid proof of all the above is the behavior of Harith ibn Hisham, Ikrimah bin Abu Jahl, and Iyas bin Abu Rabi'ah (may Allah be pleased with them) during the Battle of Yarmouk, when, bleeding and suffering from thirst, they refused water and passed it on to their comrades. A vessel with water was brought to their lips, but hearing the groans of their friends, they nodded towards their comrades and refused to drink. Thus, they all departed to the next world without drinking even a sip of water. There are no similar examples of self-sacrifice in human history, and perhaps no one will ever witness it again.
These wonderful youths were educated in the school of Prophet Muhammad (peace be upon him), and from him, they learned the essence of faith. For this reason, desiring to ease the plight of their friends, they refused water offered to them in the most difficult moments of life, slowly dying under the scorching rays of the Arabian sun while bleeding profusely. They refused water in this life to drink their fill in the gardens of Paradise, to drink from the pool of Kauthar.
In our time, many people live by the principle "Man is a wolf to man." Words about empathy and love for humanity float in the air. Even when people engage in charity, they do so ostentatiously, so that everyone can see their "noble deeds." Help is rendered with a specific goal, expecting some service or words of gratitude in return. The way out of this situation is one – to adopt the morality of the companions of Prophet Muhammad (peace be upon him) and always be ready to help those in need. As bitter as it may be, one thing is clear – we have forgotten about empathy and concern for the fates of people, though these feelings are central to the moral character of Prophet Muhammad (peace be upon him). It is sad that we love each other not for the sake of Allah, but only when it brings us some benefit.
In this fleeting world, it is important to realize that preferring others’ interests over your own means preparing a beautiful place for yourself in the Garden of Paradise. This is how Prophet Muhammad (peace be upon him), the Messenger to the Worlds, lived, and this is how his noble companions lived. Therefore, we must follow their example and strive to live as they lived.
Lately, I have been experiencing sorrow over those around me, especially my close ones, when they commit grave sins, utter words, and commit kufr. Especially after the holy month of Ramadan, Allah has given me such a test. One Muslim woman from Europe, formerly an authority among Muslim women, stopped wearing the hijab and began straying from Islamic principles over several years. Her departure from Islam was gradual. First, she exchanged the hijab for national attire, then completely removed the headscarf, although she still tried to cover other parts of her awrah. Now, the situation is even worse. May Allah protect us from this.
It is known that all Muslims will be forgiven by Almighty Allah through His mercy, but when people confidently claim that they are already saved, it makes me very sad and hurt, knowing that in the Hereafter, they will burn in Hell, and then Allah will decide whom to release and whom to leave for eternal torment in Jahannam. It also saddens me when someone decides to stop performing the obligatory prayers, excusing themselves by saying they don’t have time for them.
Unfortunately, there are few people who sincerely care about those around them, who are concerned about the fates of others. The problem is that it is not easy to convey the truth to people, to call them to Islam. We must put forth even more effort, remembering that the best form of calling is our own behavior, our actions, and our attitude towards others.
Remember the difficulties our Prophet (peace and blessings be upon him) faced, what he had to endure on the path of the call. Take example from him and continue your good deeds. No one knows what awaits any person in the future, where they will end up. For this reason, we should hope for the best and expect improvement from people, rather than a decline in their affairs.
Often, a person with good intentions begins to invite people to religion, criticize their actions, and constantly judge their behavior. However, in practice, this usually provokes the opposite reaction: the person being invited begins to avoid their company, thereby depriving themselves of the opportunity to follow the call.
May Allah help us and make us a cause for the improvement of people!
Hz. Muhammed'in üzüntüsü (Allah'ın selamı ve bereketleri onun üzerine olsun)...
Allah'a hamd olsun ki, biz O'nu överiz ve O'nun yardımını ve affını dileriz. Kendi nefsimizin kötülüğünden ve kötü işlerimizden korunmak için Allah'a sığınırız. Kimseyi şaşırtamazsın eğer Allah onu doğru yola iletmişse, ve kimseyi doğru yola getiremezsin eğer Allah onu şaşırtmışsa. Şahitlik ederiz ki, yalnızca Allah'a tapınmak gerekir ve Muhammed O'nun kulu ve elçisidir. Ve sonra:
Peygamber Efendimiz ﷺ bazen üzüntü duydu, zaman zaman acılar ve sınavlarla karşılaştı; sevdikleriyle ayrıldı. Nasıl üzüntü duydu? Bu duyguya nasıl yaklaştı? Üzgün olanlara nasıl davrandı?
Allah'ın Elçisi ﷺ hakkındaki tasvirlerde belirtildiği üzere, uzun süre üzüntü duydu ancak yine de arkadaşlarına karşı neşeli ve nazik bir tavır sergiledi.
Elçinin üzüntüsü uzun ve derindi çünkü ümmeti için büyük bir kaygı taşıyor, Müslümanlara hayır duasında bulunuyordu. Birçoğu dinin faydalarını bilmedikleri için iyilikten uzaklaşıyordu ve Peygamber ﷺ bu nedenle üzülüyordu. Bir defasında bir cenaze alırken gördü, Peygamber ﷺ ağladı. Bu, İslam dışına ölen bir Yahudi idi. Ona soruldu, "Ey Allah'ın Elçisi ﷺ, neden ağlıyorsun?" dedi, "Ruh cehenneme kaçtı." Bu olay Allah'ın Elçisini çok üzdü.
Peygamber ﷺ bu dünyada birçok sevdiği insanla vedalaştı. Sevgili eşi Hatice'den (Allah ondan razı olsun) ayrıldı, kendisine maddi ve manevi destek veren kadından. Bakıcılarından amcası Ebu Talip'ten de ayrıldı; bu yıl "Üzüntü Yılı" olarak adlandırıldı. Ayrıca oğulları Kasım, Abdullah, İbrahim ve kızları Zeyneb, Rukiye, Ümmü Külsüm de hastalandı ve öldü, Peygamber ﷺ onları kendisi gömdü. Oğlu İbrahim öldüğünde, can çekişen çocuğa bakarak göz yaşları döktü. Ona soruldu, "Ey Peygamber ﷺ, sen mi ağlıyorsun?" diye cevap verdi, "Gözler yaşarır, kalp üzülür, ama Rabbimizin hoşnut olacağından başka bir şey söylemeyiz.
Vallah ki ey İbrahim, senin ayrılığına üzgünüz." (Hadis, İmam Buhari tarafından rivayet edilmiştir.) İşte Peygamber'in ﷺ sevdiklerinden ayrılma sırasında yaşadığı durum buydu.
Peygamber ﷺ başkalarının üzüntüsünü de fark etti. Üzülenleri teselli etti, hatta çocukları da. Bir defasında bir çocuğun kuşu ölmüş ve üzgün olduğu sırada, Peygamber çocuğu teselli etti ve dedi ki, "Ey Ebu Umeyr, kuşuna ne oldu..."
Peygamber bize, üzüntü içerisinde Allah'a güvenmeyi ve her şeyin O'nun iradesiyle olduğunu hatırlamayı öğretti. Allah şu şekilde buyurdu (anlamıyla): "Sana azıcık korku, açlık, mal kaybıyla imtihan edeceğiz."
İsâr, kişinin kendi ihtiyaçlarını bile olsa başkalarının çıkarlarını tercih etmesi demektir. Bu, başkalarını kurtarmak için kendini feda etmeye hazır olmasıdır, özveri göstermeye hazırdır.
Bütün büyük insanların ortak bir özelliği vardır – başkalarının çıkarlarını ve sorunlarını kendi çıkarlarının önüne koymasıdır. Ve bu özelliğin en güzel örnekleri Hz. Muhammed'in (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatında ve onun asil sahabelerinde net bir şekilde görülür, zira onlar onun okulunda sert bir eğitimden geçmişlerdir. Aziz Allah, ilk Müslümanların, yaratıcının rızasını kazanmak için her türlü fedakarlığa hazır olduklarını överek büyük bir başarıyı takdir etti.
"(Medine'ye hicret edenlere ev sahipliği yapanlar ve daha önce iman edenler), onları seven ve kendilerine verilen şeylerden hiçbir haset duymayanlardır. Onlar, gerçi darlık içinde olmalarına rağmen başkalarını kendilerinden üstün tutarlar. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa işte onlar kurtuluşa erenlerdir."
(El-Hasr suresi 59/9)
Bu ilahi vahyin nedeni, Hz. Muhammed'in (sallallahu aleyhi ve sellem) ve sahabelerinin gerçek cömertliğidir, her an insanlara yardım etmeye hazır olmalarıdır.
Sahabelerin hayatlarında birçok benzer örnek bulabiliriz. Bu yüzden Yüce Allah onları şu şekilde överek takdir etti:
"Onlar yiyecek verirler, fakir, yetim ve esirlere, 'Biz size yalnızca Allah rızası için yediriyoruz, sizden hiçbir ödül veya teşekkür beklemiyoruz. Gerçekten biz Rabbinden korkarız, o kasvetli günü.' Allah onları o günün kötülüğünden korudu ve parlak bir yüz ve mutlulukla donattı."
Böyle bir insanlara yaklaşım, ihtiyacı olanlara en değerli şeyleri vermeye hazır olma, Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından öğretilmiştir. Ancak hiçbir ölümlü onun tüm eylemlerini tekrarlayamaz, çünkü bu hareketler başkalarının kaderi için kaygı duymaktan, empatiden ve insanlara yardım etmek isteğinden kaynaklanmaktadır. Allah'ın Elçisinin hayatı bu tür eylemlerle doludur, çünkü o gezegendeki en asil insandı. Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) her zaman başkalarına yardım etmeyi seven Müslümanları sever ve onları takdir ederdi.
Empati ve şefkat duygusu birçok sahabe arasında yaygındı, bu nedenle insanlar o dönemde refah ve tatmin içinde yaşıyordu. Buna rağmen asil sahabeler kendi fedakarlıklarını yeterli görmüyor ve insanlara daha fazla yardımcı olamadıkları için sık sık üzüntü duyuyorlardı. O dönemin insanların psikolojik ve ruhsal durumu, başkalarının çıkarlarını kendi çıkarlarının üzerine koyan insanlar tarafından iyi bir şekilde ifade edilir. Ömer'in (Allah ondan razı olsun) şu sözleri bunu iyi açıklıyor: "Altın ve gümüş sahip olduğumuz zamanlarda hiçbiri kardeşimize ait olmadığını düşünmedik. Bizim elimizdeki malların başkalarının hakkı olduğunu düşündük."
Ne yazık ki, bugün altın ve gümüşü iman kardeşimizden daha çok seviyoruz. Ömer'in (Allah ondan razı olsun) sözlerini okuduğumuzda, sahabelerin eylemlerine hayranlık ve şaşkınlıkla bakıyoruz. Çünkü diğer insanların çıkarlarını ve ihtiyaçlarını kendi çıkarlarının üstünde tutuyorlardı. Sahabelerin davranışları bize hayranlık uyandırıyor ve aynı zamanda gıpta ettiriyor, çünkü hepimiz bu şekilde davranamayız.
Bütün bunların açık bir kanıtı ise Haris bin Hişam, İkrime bin Ebu Cehil ve İyas bin Ebu Rabi'ah (Allah onlardan razı olsun) gibi savaşçıların Yermuk Muharebesi sırasındaki davranışlarındadır. Kan kaybederek susuzluktan ıstırap çekerken suyu reddedip arkadaşlarına verdiler. Dostlarının iniltisini duyduklarında bardağı dudaklarına götürseler bile başlarını arkadaşlarına doğru sallayıp içmemeyi tercih ettiler. Böylece hiç su içmeden bu dünyadan ayrıldılar. İnsanlık tarihinde bu kadar özveriye şahit olmadık ve belki de bir daha kimse böyle bir şeye tanık olamayacak.
Bu gençler Hz. Muhammed'in (sallallahu aleyhi ve sellem) okulunda eğitildiler ve inancın özünü ondan öğrendiler. Bu nedenle arkadaşlarının durumunu kolaylaştırmak için Arap güneşinin yakıcı ışınları altında yavaş yavaş kan kaybederek yaşam mücadelesi verirken bile suyu reddettiler. Bu dünyada suyu reddedip cennette bol bol su içecekler, Kauser havuzundan içeceklerdi.
Bugün ise çoğu insan "İnsan insana kurt" mantığıyla yaşar. Empati ve insanlığa karşı sevgi sözleri havada uçuşur. İnsanlar hayırseverlik yaparken bile bu eylemleri gösteriş için yapılır, herkes "asil eylemlerini" görsün diye. Yardım belirli bir hedef doğrultusunda yapılır, bir hizmet veya teşekkür beklenir. Bu durumdan çıkış tek – Hz. Muhammed'in (sallallahu aleyhi ve sellem) sahabelerinin ahlakını benimsemek ve her zaman yardıma muhtaç olanlara hazır olmaktır.
Ne kadar acı olsa da bir şey kesin – empatiyi ve insanların kaderine karşı endişeyi unuttuk, halbuki bu duygular Hz. Muhammed'in (sallallahu aleyhi ve sellem) ahlaki karakterinde merkezi bir yer tutar. İnsanları Allah için değil de bize bir fayda sağladıklarında sevmemiz üzücüdür.
Bu geçici dünyada, başkalarının çıkarlarını kendi çıkarlarımızdan üstün tutmak, kendimize Cennet Bahçesi'nde güzel bir yer hazırlamak anlamına gelir. Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) – alemlere gönderilmiş elçi – bu şekilde yaşadı ve asil sahabeleri de bu şekilde yaşadı. Dolayısıyla bizim de onların örneklerini izlememiz ve onlar gibi yaşamaya çalışmamız gerekiyor.
Son zamanlarda çevremdeki insanlar, özellikle yakınlarım hakkında üzüntü yaşıyorum, özellikle de büyük günahlar işlerken, küfür ederken. Özellikle kutsal Ramazan ayından sonra, Allah bana bu denemeği verdi. Avrupa'dan bir Müslüman kadın, eskiden Müslüman kadınlar arasında bir otorite olan, birkaç yıl boyunca peçe takmayı bırakıp İslam prensiplerinden uzaklaşmaya başladı. İslam'dan uzaklaşması yavaş yavaş oldu. Önce peçeyi ulusal giysiyle değiştirdi, sonra tamamen başörtüsünü çıkardı, ancak vücudunun diğer kısımlarını gizlemeye çalıştı. Şimdi durum daha da kötüleşti. Allah bizi bundan korusun.
Bilinmektedir ki bütün Müslümanlar Yüce Allah tarafından rahmetiyle affedilecekler, ancak insanlar kendilerini kurtulmuş olarak gördüklerinde ve gelecekte Cehennem'de yanacaklarını iddia ettiklerinde, bu beni çok üzüyor ve incitiyor. Sonra Allah kimleri serbest bırakacağını karar verecek. Ayrıca, farz namazı terk edenler ve "zamanımız yok" diyenler de beni üzüyor.
Ne yazık ki, etrafındaki insanlar için samimi olarak üzülen insan sayısı azdır. Sorun şu ki, insanlara hakikati ulaştırmak ve onları İslama çağırmak kolay değil. Daha fazla çaba sarf etmeliyiz, en iyi çağrı bizim kendi davranışımız, eylemlerimiz ve başkalarına olan tutumumuzdur.
Hatırlayın, Peygamberimiz (aleyhisselam) çağrıyı yayarken ne tür zorluklarla karşılaştı ve ne tür sıkıntılar çekti. Onun örneklerini alın ve iyi işlerinizi sürdürün. Kimse bir insanın geleceği hakkında bilgi sahibi değildir, nereye varacağı belli değildir. Bu yüzden umutlu olmalı ve insanlarda iyileşme beklemeliyiz, kötüleşme değil.
Çoğu zaman iyi niyetle insanları dine çağıran kişi, onların eylemlerini eleştirir ve sürekli davranışlarını yargılar. Ancak uygulamada bu genellikle ters tepki uyandırır: Çağrıyı reddeden kişi onların topluluğundan uzaklaşır ve böylece çağrıyı kabul etme fırsatını kaybeder.
Allah bize yardım etsin ve insanların düzeltimine vesile kılsın!
Hidhërimi i Profetit Muhamed (paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të)...
Lavdi i takon Allahut, Ne e lavdojmë Atë dhe kërkojmë ndihmën dhe faljen e Tij. Kërkojmë strehë tek Allah nga e keqja e shpirtit tonë dhe veprat e këqija. Kush Allah e udhëzon, askush nuk mund të çojë në gabim; dhe kush Allah e lë, askush nuk mund ta drejtojë. Dëshirojmë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhamedi është rob dhe i dërguari i Tij. Dhe pastaj:
Profeti ﷺ ndonjëherë u shqetësua, ndonjëherë e vizituan dhembja dhe provimet; ai u largua prej shumë të dashurveve. Si ishte shqetësimi i tij? Cilat ishin marrëdhëniet e tij me këtë ndjenjë? Si i trajtoi ata që ishin të shqetësuar?
Në përshkrimin e Dërguarit të Allahut ﷺ përmendet se ai ishte i shqetësuar për një kohë të gjatë, por megjithatë, me shoqëritë ishte miqësor dhe shprehur gëzim.
Shqetësimi i Profetit ﷺ ishte i gjatë dhe i thellë, sepse ai shumë shqetësohej për komunitetin e tij, duke dëshiruar mirësinë e muslimanëve. Shumë prej tyre largohen nga mirësia për shkak të mosnjohjes së dobive të feve, dhe Profeti ﷺ u shqetësua për ta. Një ditë, kur po ecnin një trup të vdekur, Profeti ﷺ e shikoi këtë dhe u emocionua. Ky ishte një judje, i cili vdiq jashtë Islami. Kur Profeti ﷺ u emocionua, ai u pyeti: "Çfarë shkaktoi lotët e tua, o i Dërguari i Al lahut ﷺ?" Ai u përgjigj: "Shpirti u largua në ferr." Ky rast e shqetësoi i Dërguari të Al lahut ﷺ.
Profeti ﷺ u largua në këtë jetë prej shumë njerëzve të dashur. i Dërguari ﷺ u largua nga gruaja e tij e dashur Hadidhja (le të jetë e kënaqur me të Al lahu), e cila i dha ndihmë dhe mbështetje morale, dhe me pasurinë e saj. Profeti ﷺ u largua edhe nga ai që kujdeseshi për të: nga mikpritësi i tij Abu Talib; ky vit u quajt Vit i Dhimbjes. Përveç kësaj, djemtë e Profetit ﷺ, Khasim, Abdulla, Ibrahim, vdiqnë, si dhe vajzat e tij Zainab, Rukiya, Umme Kulsum – të gjithë ata sëmundën dhe vdiqnë, dhe Profeti ﷺ vetë i varrosi. Kur vdiq djali i tij Ibrahim, i Dërguari ﷺ, duke parë foshnjën pa frymë, derdh lotë. Atij i pyetën: "O Profet ﷺ, a je duke qarë?" Ai u përgjigj: "Syte derdhen lotë, dhe zemra është e mëlçur, por ne nuk themi asgjë përveç atij që Al lahu është i kënaqur me të. Me të vërtetë, Ibrahim, ne jemi të mëlçur për largimin nga ti." (hadith i transmetuar nga imami Bukhari). Kjo gjendje ndodhi te Profeti ﷺ gjatë periudhës së shqetësimit të tij për shkak të largimit nga të dashurit.
Profeti ﷺ vuri re gjithashtu gjendjen e shqetësimit tek të tjerët. Ai i qetësonte ata që ishin të shqetësuar, madje edhe fëmijët. Një ditë ai erdhi te një fëmijë, tek i cili kishte vdekur një zog, fëmija ishte i shqetësuar për këtë, dhe Profeti ﷺ e qetësonte dhe i thoshte: "O Abu Umair, çfarë bëri zogu..."
Profeti ﷺ na mësoi në shqetësim të besojmë në Al lah dhe të kujtojmë se gjithçka ndodh sipas dëshirës së Tij. Al lahu për këtë tha (kuptimi): "Ne ju do të testojmë me frikë të vogla, urie, humbje pasuri."
Isar - është preferimi i interesave të të tjerëve para interesave të veta, edhe kur vetë ke nevojë për to. Kjo është gatishmëria për t'u shkrirë veten në emër të shpëtimin e të tjerëve, gatishmëria për vetvrasje.
Të gjithë njerëzit e mëdhenj janë të bashkuar nga një karakteristikë - vendosja e interesave dhe problemeve të të tjerëve mbi interesat e tyre. Dhe shembujt më të bukur të shfaqjes së kësaj cilësie janë të dukshëm në jetën e Profetit Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm) dhe të bashkëpunëtorëve të tij të nderuar, të cilët kaluan trajnim rigoroz në shkollën e tij. Al lahi i Madh në Kuran e lavdëron veprën heroike të muslimanëve të parë, të gatshëm të shkonin në çdo lloj sakrifici për arritjen e mëshirës së Krijuesit.
وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ
يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لاَ يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً
مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ
وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
"Ai që kanë banuar në Darul-iman para tyre dhe [u kthyer në] besimin, i duan ata që u emigruan tek ata dhe nuk gjejnë ne krinjtë e tyre nevojë për atë çka u është dhënë (dmth., emigrantëve). Ata pranojnë se ata kanë të drejtën e parapëlqyer, edhe nëse janë në situatat e ngushta. Dhe ata që kapërcejnë lakminë e vetës, ata janë të suksesshëm". (Sureja "Al-Hasr" 59/9)
Arsyeja për zbritjen e këtij revelationi të Al lahut është gjithmonë gjithëshka hyjnore e Profetit Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm) dhe bashkëpunëtorëve të tij, gatishmëria e tyre të ofrojnë ndihmë njerëzve në çdo moment.
Në jetën e bashkëpunëtorëve mund të gjenden shumë shembuj të tillë. Dhe për këtë arsye, Al lahi i Madh i lavdëroi ata në këtë mënyrë:
وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً
وَيَتِيماً وَأَسِيراً إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لاَ نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَ لاَ شُكُوراً
إِنَّا نَخَافُ مِن رَبِّنَا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ
الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُوراً
"Ai që japin ushqim të varfërve, jetimave dhe të burgosurit, megjithëse edhe vetë kanë nevojë për të, [dhe thonë]: “Ne ju japim ushqim vetëm për t'i kënaqur Al lahun dhe nuk dua asnjë shpërblim, as falemëndësi prej jush. Sepse ne i frikësohemi Zotin tonë në atë ditë të errët dhe të zemëruar”. Al lahi i kursyeshë nga fatkeqësitë e asaj dite dhe i dha forcë dhe lumturinë".
Nuk ka asnjë dyshim se ky qëndrim ndaj njerëzve, gatishmëria për të dhënë të gjitha sendet më të shtrenjta tek të nevojshmit, u mësua nga Profeti Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm). Megjithatë, asnjë njeri i vdekshëm nuk do të jetë në gjendje të përsërisë të gjitha veprimet e tij, të diktuara nga shqetësimi për fatet e të tjerëve, empatia dhe dëshira për të ndihmuar njerëzit. Jeta e i Dërguarit të Al lahut (sallallahu alejhi ue sellejm) është plot me veprime të tilla, sepse ai ishte personi më i nderuar në planet. Profeti Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm) gjithmonë i dashuronte dhe i respektoi ata muslimanë që preferonin së pari të ndihmonin të tjerët.
Si rezultat i ndjenjës së empatizës dhe miqsisë, e cila i përket shumë bashkëpunëtorëve, njerëzit në atë kohë jetonin në lumturi dhe kënaqësi. Përveç kësaj, bashkëpunëtorët e nderuar nuk e konsideronin sakrificën e tyre të mjaftueshme dhe shpesh shqetësoheshin se nuk mund të ndihmojnë ende më shumë njerëzit. Gjendja psikologjike dhe spirituale e njerëzve të asaj kohe, që ishin gjithmonë të gatshëm për vetvrasje dhe vendosnin interesat e të tjerëve mbi interesat e tyre, mirë transmetohen nga fjalët e Umarit (radijallahu anhu): "Ne jetonim në kohë kur asnjë nga vëllezërit tanë nuk konsideronte veten pronarin e vërtetë të arit dhe argjendit që kishin në dorë. Ata mendonin se njerëzit e tjerë kanë më shumë të drejta për këtë pasuri sesa ata."
Me keqardhje, ne jetojmë në kohë kur arin dhe argjendi i duam më shumë se vëllezërit tanë të besimit. Duke lexuar këto fjalë të Umarit (radijallahu anhu), ne pa dashje qëndrojmë në mahnitje dhe mahnitje përpara veprave të bashkëpunëtorëve, të cilët në planin e parë vendosnin interesat dhe nevojat e të tjerëve njerëzve. Veprimet e bashkëpunëtorëve na shkaktojnë jo vetëm ndjenjën e mahnitjes, por edhe keqardhjen, sepse jo çdo prej nesh do të jetë në gjendje të veprojë në këtë mënyrë.
Dëshmi e shkëlqyer për të gjitha më sipër themelore është sjellja e Haris ibn Hishamit, Ikrimes bën Abi Džahlit dhe Ijas bën Abi Rabiyes (radijallahu anhum) gjatë Betejës së Jarmuke, kur ata, që ishin në gjak dhe vuajnë nga etja, refuzonin ujin dhe e dërgonin tek kolegët e tyre. Tek gojët e tyre ishte afër enës me ujë, por ata, duke dëgjuar stenjat e miqve të tyre, levinin kokën në anën e miqve të tyre dhe refuzonin të pinin. Kështu, ata të gjithë u larguan në botën tjetër, pa pirë edhe një gurtë ujë. Shembuj të tillë vetvrasjesh nuk ka në historinë e njerëzimit, dhe ndoshta askush nuk do të bëhet dëshmitar i kësaj.
Këta rinj të shkëlqyer kaluan trajnim në shkollën e Profetit Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm), dhe tek ai ata njihën thelbin e besimit. Për këtë arsye, ata, duke dëshiruar të lehtësojnë fatin e miqve, refuzonin ujin, e cila u ofrohej në momentet më të vështira të jetës, kur në mot të nxehtë, duke qarë gjak, ata ngadalë vdisnin nën rrezet e diellit arabik. Ata refuzuan ujin në këtë jetë, për të pirë mjaftueshëm në kopshtet e xhennetit, për të pirë ujë nga liqeni Kauser.
Në kohën tonë, shumë njerëz jetojnë sipas parimit "Njeriu është armiku i njeriut". Fjalët për empati dhe dashuri për njerëzimin fluturojnë në ajër. Madje edhe kur njerëzit merren me aktivitete filantropike, ata e bëjnë këtë me ceremoni të madhe, që të gjithë të shohin "veprat e nderuara". Ndihma ofrohet me një qëllim të caktuar, duke pritur ndonjë shërbim ose fjalë falemënderimi. Dalja nga kjo situatë është vetëm një - të zotërosh moralin e bashkëpunëtorëve të Profetit Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm) dhe të jesh gjithmonë i gatshëm të vijë në ndihmë të nevojshmeve. Sa më shumë të jetë e vërtetë, por një gjë është e qartë - ne kemi harruar për empatinë dhe ndjenjën e shqetësimit për fatet e njerëzve, ndërsa këto ndjenja janë dominuese në pamjen morale të Profetit Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm). Është e shqetësueshme se ne dashurojmë njëri-tjetrin jo për shkak të Al lahut, por vetëm atëherë kur na sjell disa përfitime.
Në këtë botë kalimtare, duhet të kuptojmë mirë se preferimi i interesave të të tjerëve para interesave të veta do të thotë përgatitje për një vend të bukur në kopshtin Xhenet. Kështu jetoi Profeti Muhamed (sallallahu alejhi ue sellejm) - i Dërguari i botëve, kështu jetonin bashkëpunëtorët e tij të nderuar. Prandaj, edhe ne na mbetet vetëm të ndjekim shembullin e tyre dhe të përpunojmë të jetojmë ashtu siç jetuan ata.
Së fundi, kam përjetuar ndjenja për shkak të njerëzve rreth meje, për shkak të njerëzve të afërme, kur ata bëjnë mëkat të mëdhenj, flasin fjalë dhe bëjnë kufr. Veçanërisht, pas muajit të shenjtë Ramazan, Al lahu ma dha këtë provim. Një muslimanke nga Europa, në të kaluarën autoritet midis muslimankeve, gjatë disa viteve ndaloi të veshi hijaben dhe largua nga parimet islame. Largimi i saj nga Islami u bë gradualisht. Së pari, ajo ndërrroi hijaben me rrobat kombëtare, më pas e hoqi krejt turbanin, por të vertetë pjesët e tjera të aurës së saj përpiqej të fshehte. Tani gjërat janë akoma më keq. Na shpëtoj Al lahu nga kjo.
Është e njohur se të gjithë muslimanët do të falën nga Al lahu i Madh me mëshirën e Tij, por kur njerëzit flasin me siguri se ata janë shpëtuar, unë bëhem shumë i trishtuar dhe i dhembur, sepse është e njohur se në botën e ardhshme Ahere, ata do të digjen në xhehenem, pastaj Al lahu do të vendosë kë do të lironi, dhe kë do të lë për të përjetuar dhembje në Dzeheknem. Gjithashtu bëhem i trishtuar kur, për shembull, dikush vendos të ndalojë namazet e detyrueshme, duke justifikuar se nuk i bën ato.
Për fat të keq, ka pak njerëz që janë të vërtetë të shqetësuar për njerëzit rreth tyre, i cilit nuk i është indiferente fati i të tjerëve. Problemi është se nuk është e lehtë të transmetosh tek njerëzit të vërtetën, të thërrasësh në Islam. Ne duhet të përpunoheni edhe më shumë, duhet të kujtojmë se therapia më e mirë do të jetë sjellja jonë vetjakë, veprimet dhe marrëdhëniet tona me njerëzit rrethuese.
Kujtojeni ato vështirësitë që i përballi Profeti ynë (paqe mbi të dhe barakatin e Al lahut), çfarë i duhet të përballoj në rrugën e thirrjes. Merrni shembull prej tij dhe vazhdoni veprat tuaja të mira. Askush nuk e di se çfarë pret në të ardhmen një person apo një tjetër, ku do të vijë. Për këtë arsye, ne duhet të shpresojmë për më të mirën dhe të presim nga njerëzit përmirësimin, jo përkeqësimin e punëve të tyre.
Shpesh herë një person nga motivime të mira fillon t'i thërrasë njerëzit në fe, të kritikojë veprimet e tyre dhe të gjykojë sjelljen e tyre të gjithë kohës. Megjithatë, në praktikë kjo shpesh shkakton një reagim të kundërt: ai që thirret fillon të shmangë shoqërinë e tij, duke e privuar veten nga mundësia për t'u ndjekur thirrjes.
Na ndihmojë Al lahu dhe të bëjë një shkak për përmirësimin e njerëzve!